Türkiye genetik nedenlerden kaynaklanan nadir hastalıkların yaygın görüldüğü ülkeler arasında yer almaktadır. Ülkemizde hala her 5 evlilikten birinin akraba evliliği olması nedeniyle genetik geçişli ve çekinik olarak kalıtılan birçok nadir hastalık, Avrupa ve ABD'den daha sık olarak ülkemizde görülmektedir. Ülkemizde yaklaşık 6-7 milyon kişinin nadir hastalıklara sahip olduğu tahmin edilmektedir. Tedavi olanağı bulunmadığı koşulda Nadir Hastalıklar erken tanı ve tedavi uygulanmadığı taktirde kronik, ilerleyici ve hayatı tehdit edici durumla sonlanabilmektedir.

NADİR HASTALIKLARDA CHIESI

Alfa- Mannosidoz

Al­fa-man­no­si­doz; im­mün ye­ter­siz­lik, yüz ve is­ke­let sis­te­mi anor­mal­lik­le­ri, işit­me bo­zuk­lu­ğu ve bi­liş­sel iş­gör­mez­lik­le ni­te­le­nen ka­lıt­sal ge­çiş­li ve çok nadir görülen li­zo­zo­mal bir depo hastalığıdır. Bo­zuk­lu­ğa li­zo­zo­mal al­fa-man­no­si­daz ek­sik­li­ği ne­den olur. Al­fa-man­no­si­doz, oto­zo­mal çe­ki­nik şe­kil­de ka­lıt­sal ola­rak ge­çer ve 19. kro­mo­zom­da bulunan MA­N­2­B1 ge­nin­de­ki mu­tas­yon­lar ne­de­niy­le ge­li­şir.

Yak­la­şık ola­rak her 500.000 can­lı do­ğum­da 1 ora­nında gö­rü­lür. Akraba evlilikleri en önemli risk faktörüdür. Bebekler sık­lık­la ta­ma­men nor­mal gö­rü­nüm­de do­ğar­lar, an­cak zamanla du­rum­la­rı iler­le­yi­ci şe­kil­de kö­tü­le­şir. Ba­zı ço­cuk­lar­da ayak bi­le­ğin­de do­ğuş­tan eku­inus (ayak sırtının ayak tabanına doğru bükülmesi) bulgusu ya da ya­şam­la­rı­nın ilk bir yı­lın­da hid­ro­se­fa­li (beyin dokusunun içinde yer alan boşluklarda beyin sıvısının birikmesi ve bunun kafa içindeki basıncı arttırması) ge­lişimi söz konusudur.

Hastalığın başlıca özellikleri şunlardır:

• Bağışıklık yetmezliği (özel­lik­le ya­şa­mın ilk 10 yı­lın­da tek­rar­la­yan in­fek­si­yon­lar­la ken­di­si­ni gös­te­rir),
• İs­ke­let anor­mal­lik­le­ri,
• İşit­me bo­zuk­lu­ğu (or­ta ile ağır de­re­ce­de sen­so­ri­nö­ral işit­me kay­bı),
• Akıl iş­lev­le­ri­nin ve ko­nuş­ma­nın ya­vaş şe­kil­de bo­zul­ma­sı,
• Psi­koz atak­la­rı.

Bu özelliklere eş­lik eden mo­tor iş­lev­ler­de­ki bo­zul­ma­lar ara­sın­da kas güç­süz­lüğü, ek­lem anor­mal­lik­le­ri ve uzuvlarda koordinasyon kaybı yer al­mak­ta­dır.

Yüz özel­lik­le­ri ara­sın­da alı­nın öne çı­kık ol­ma­sıy­la bir­lik­te ka­fa­nın bü­yük ol­ma­sı, yu­var­lak kaş­lar, bu­run ke­me­ri­nin yas­sı­laş­ma­sı, bü­yük dil, ge­niş ara­lık­lı diş­ler ve prog­na­tizm (alt çenenin önde olması) yer al­mak­ta­dır. Ha­fif şa­şı­lık sık­tır.

Talasemi Majör

Talasemi, HBB geninde meydana gelen mutasyonlar nedeniyle yeterli fonksiyonel hemoglobin içermeyen mikrositik kırmızı kan hücresi üretimine neden olan bir kan hastalığıdır. ^1,2 

Düşük hemoglobin düzeyleri vücudun birçok kısmında oksijen yetersizliğine neden olur. ¹

Talasemi, otozomal resesif bir hastalıktır, yani ebeveynler asemptomatik taşıyıcılardır ve etkilenen birey patojenik mutasyona sahip HBB geninden iki kopyaya sahiptir. ¹

Düşük hemoglobin düzeyi nedeniyle talesemili bireyler sayıca azalmış sağlıklı kırmızı kan hücresine sahiptir. Bu da solgun cilt, zayıflık, yorgunluk ve ciddi komplikasyonlara neden olur. Ayrıca bazı talasemi hastalarının dalağı, anormal kan pıhtısı oluşturma riskinden dolayı alınmak zorundadır. ¹

Genel popülasyonda semptomatik vakaların insidansı 100 binde bir civarındadır. ³

1. Genetics Home Reference. National Institutes of Health. https://ghr.nlm.nih.gov/condition/beta-thalassemia. Last accessed: December 19, 2019.
2. Origa R. 2000 Sep 28 [Updated 2018 Jan 25]. In: Adam MP, Ardinger HH, Pagon RA, et al., editors. GeneReviews® [Internet]. Seattle (WA): University of Washington, Seattle; 1993-2019. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK1426/. Last accessed: December 20, 2019.
3. National Organization for Rare Disorders (NORD). https://rarediseases.org/rare-diseases/thalassemia-major/. Last accessed: December 20, 2019.

 Nefropatik Sistinoz

Nefropatik sistinoz, sistinozun en yaygın ve ciddi formudur; sistin aminoasidinin hücrelerde lizozomda birikimiyle karakterize; birçok doku ve organda hasara yol açan  metabolik bir hastalıktır.^1,2

Nefropatik sistinoz genellikle erken çocukluk döneminde renal Fanconi sendromu olarak ortaya çıkar. Fanconi sendromu, böbreklerin proksimal tübülünde glukoz, aminoasitler, fosfat, potasyum ve  sodium gibi besinlerin ve minerallerin aşırı ekskresyonu ile ilişkili ciddi bir hastalıktır. Bu durum aşırı idrara çıkma ve akut dehidrasyona sebep olur. Besin kaybı büyümeyi olumsuz etkiler ve yumuşak, eğri kemik yapısına neden olur. Tedavi edilmeyen çocuklar on yaşına gelinceye kadar böbrek yetmezliği geliştirebilir. ¹

Nefropatik sistinoz sadece bir böbrek hastalığı değildir; oküler ve nörolojik hastarlara, kas erimesine, diyabete, tiroit ve erkeklerde kısırlığa yol açabilen multisistemik bir hastalıktır. ¹

Hastalığın ortaya çıkması için iki değişmiş otozomal resesif genin anne babadan geçmiş olması gerekir. ¹    Nefropatik sistinoz, 200 binde bir iki sıklıkta görülen ultra nadir bir hastalıktır. ¹ 

1. Genetics Home Reference. National Institutes of Health. https://ghr.nlm.nih.gov/condition/cystinosis. Last accessed: December 20, 2019.
2. Cystinosis Research Network. https://www.cystinosis.org/support-resources/managing-cystinosis/. Last accessed: December 20, 2019.